Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » #BlogCPPHN: Handel ludźmi w dobie pandemii

Handel ludźmi w dobie pandemii

Pandemia wywołana wirusem COVID-19 wprowadziła wiele globalnych zmian, do których ludzie musieli szybko się przystosować. Sytuacja ta ma wpływ także na problematykę handlu ludźmi, doprowadzając do pogłębienia tego zjawiska na jeszcze większą skalę. Pojawiły się dodatkowe czynniki zwiększające podatność niektórych grup na potencjalne działanie handlarzy ludźmi, wliczając w to utratę pracy, co wiążę się z brakiem stałego dochodu. Handel ludźmi stanowi przestępstwo przeciwko wolności człowieka, w polskim prawie zostało określone w rozdziale XXIII Kodeksu karnego, jako przestępstwo o charakterze konwencyjnym. Oznacza to, że sprawcy ścigani są na mocy umów międzynarodowych, których także Polska jest stroną. Według kodeksu karnego z dnia 20 maja 2010 roku, kto dopuszcza się handlu ludźmi, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Wpływ nowoczesnych technologii

Według analiz Międzynarodowej Organizacji Pracy, wskaźnik handlu ludźmi jest proporcjonalny do stopy bezrobocia. Przykładowo, w 2017 roku praca przymusowa wygenerowała około 150 miliardów dolarów nielegalnego zysku (ILO, 2017). Rosnąca niepewność na rynku pracy może zatem potencjalnie wpłynąć na zwiększenie się liczby osób poszukujących szybkiego zatrudnienia. Jednocześnie podwyższa to także prawdopodobieństwo wykorzystania tej sytuacji sytuacji przez ugrupowania przestępcze rekrutujące do pracy przymusowej. Nowoczesne technologie sprzyjają rozwojowi przestępczości zorganizowanej, która doskonale zaadoptowała się do panującej pandemicznej wirtualnej rzeczywistości (UNODC, 2020). Powszechny dostęp do Internetu daje z kolei sprawcom możliwość sprawniejszego dotarcia do potencjalnych ofiar (Europol, 2020). Popularnym sposobem rekrutacji potencjalnych ofiar jest publikowanie ofert pracy, które są nieprawdziwe lub zawierają warunki inne od rzeczywistych. Sprawcy praktykują zawieranie umów o pracę poprzez przesyłanie dokumentów drogą elektroniczną, co pozwala im na zachowanie anonimowości i domniemanej bezkarności wobec popełnianych czynów.

Grupy podwyższonego ryzyka

Negatywne skutki pandemii w sposób szczególny dotknęły dzieci i młodzież, które na skutek kryzysu ekonomicznego i rosnącego bezrobocia rodziców, pozbawione zostały wszelkiego bezpieczeństwa finansowego (United Nations Sustainable Development Group, 2020). Kryzys służby zdrowia, stanowczo ogranicza dostęp do opieki zdrowotnej, co zwiększa prawdopodobieństwo utraty opiekuna, w związku z jego chorobą. Pozostający bez opieki małoletni, są w większym stopniu narażeni na działalności przestępcze, wliczając w to handel ludźmi, gdzie przestępcy często składają fałszywe obietnice pomocy w wykształceniu oraz zatrudnienia. Wzrost aktywności osób niepełnoletnich w Internecie, spowodowany przejściem na nauczanie zdalne, dodatkowo podwyższa ich podatność wobec przestępczości wirtualnej (Thomson Reuters Foundation, 2020).

Obecny kryzys gospodarczy przyczynił się do zaostrzenia wszelkich nierówności społecznych. Utrata pracy dotkliwie dotknęła grupy mniejszościowe, kobiety, młodych pracowników i robotników z niższym wykształceniem zawodowym (CPS, 2020). Kobiety są według statystyk najbardziej narażone na wyzysk, stanowiąc aż 7 na 10 przypadków ofiar handlu ludźmi (UN General Asssembly, 2018).

W 2020 roku globalne bezrobocie wzrosło o 33 miliony osób, przy czym straty w zatrudnieniu były wyższe w przypadku kobiet niż dla mężczyzn (International Labour Organisation, 2021). Szacuje się, że poziom zatrudnienia kobiet powróci do poziomu sprzed pandemii dopiero do 2024 roku, czyli dwa lata później niż w przypadku mężczyzn (Oxford Economics, 2021). Dodatkowo kobiety w zdecydowanej większości zatrudniane są na stanowiskach powiązanych z tradycyjnymi rolami kobiet w społeczeństwie m.in. jako opiekunki lub pomoc domowa. Zawody te często wiążą się z niezarejestrowaną działalnością gospodarczą oraz ograniczonymi przepisami z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego. Pracownicy danych branż nie są zorganizowani i nie mają odpowiedniej siły przetargowej czy organizacji, która pomogłaby im w walce o dodatkowe świadczenia socjalne lub ulgi (Wagner L.&Hoang T., 2020; OHCHR, 2020). Co więcej, według Eurofund w UE, w sektorach najbardziej dotkniętymi restrykcjami, takich jak turystyka czy handel detaliczny i hotelarstwo, aż 61% pracowników to kobiety (Eurofund, 2020). Wiąże się z tym za tym zwiększenie się prawdopodobieństwa utraty pracy właśnie w tej grupie.

Głównym celem handlarzy poszukujących ofiar, są grupy marginalizowane lub znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej. Migranci i osoby nieposiadające ważnych dokumentów pozwalających legalne podjęcie pracy, także znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka (World Bank, 2020). Wpływa to na pogorszenie się sytuacji migrantów i uchodźców, gdzie w niektórych krajach to właśnie oni uważani są za winnych rozprzestrzeniania się wirusa, co skutkuje falą nienawiści wymierzoną w ich kierunku (ODIHR, 2020). Rosnące nastroje antymigracyjne, zwiększają prawdopodobieństwo wyzysku pośród tych grup (The Diplomat, 2020).

Kolejną grupą szczególnie narażoną na handel ludźmi jest młodzież LGBTQ+, która często podlega marginalizacji i odrzucenia ze strony rodziny i społeczeństwa. Osoby te stanowią większość młodzieży bezdomnej na ulicach i często padają ofiarą dyskryminacji ze strony organów ścigania, jak i usług socjalnych. Według IGLA (2019), aż 70 krajów kryminalizuje związki homoseksualne. Skalę problemu można zobrazować poprzez statystyki w USA, gdzie aż 30-40% ogólnej liczby osób bezdomnych określa się jako LGBTQ+, podczas gdy udział osób LGBTQ+ w ogólnej populacji kraju to mniej niż 5%. Oznacza to, że osoby należące do tych mniejszości statystycznie częściej popadają w bezdomność. W związku z tym istnieje też wobec nich większe prawdopodobieństwo eksploatacji w zamian za pieniądze, jedzenie lub schronie, aby zaspokoić podstawowe potrzeby życia codziennego.

Kim są sprawcy?

Zdecydowana większość osób skazanych lub ściganych za handel ludźmi stanowią mężczyźni - ponad 75% ich ogólnej liczby (UNODC, 2018). Pochodzenie przestępców jest natomiast bardzo zróżnicowane. W całej Europie regularnie odnotowuje się wzrost wykrywalności ofiar przestępstwa handlu ludźmi, jak i liczby wyroków skazujących (UNODC, 2018). Do tej pory ponad 90% państw członkowskich ONZ zdecydowało się na kryminalizację handlu ludźmi zgodnie z Protokołem o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Kładzie on szczególny nacisk na zapobieganie wyzyskowi (w szczególności dzieci i kobiet), zapewni pełną ochronę i pomoc (medyczną, psychologiczną oraz socjalną) ofiarom wraz z uszanowaniem ich podstawowych praw człowieka (ONZ, 2003).

Podsumowanie

Do nowych warunków wywołanych pandemią dostosować się musieli także sprawcy, którzy wykorzystując pogarszającą się sytuację ekonomiczną szczególnie narażonych grup, stosują nowe techniki werbowania ofiar. Ważne jest, aby zdać sobie sprawę, że każdy może stać się ofiarą procederu handlu ludźmi. Powszechna niepewność wokół pandemii oraz rosnące bezrobocie sprawiły, że coraz to częściej obawiamy się o własne dochody. W poszukiwaniu na lepsze jutro, wiele osób decyduje się próbować swoich sił podejmując pracę za granicą. W tym przypadku kluczowe jest, aby zwrócić szczególną uwagę na wiarygodność oferty. Podejrzliwe mogą być wysokie zarobki w stosunku do niskich kwalifikacji czy ograniczony kontakt z pracodawcą. Pamiętajmy także, że przestępcy doskonale zdają sobie sprawę ze znaczenia nowoczesnej technologii i Internetu, którą wykorzystują podczas rekrutacji nowych ofiar. Warto zadbać o własne bezpieczeństwo w sieci poprzez ograniczenia dostępu osób trzecich do naszych kont w mediach społecznościowych. Zwiększa to prywatność w Internecie i minimalizuje prawdopodobieństwo przedostania się danych do rąk przestępcy.

Joanna Janowicz

Jeżeli ty, albo ktoś z Twoich bliskich potrzebuje pomocy, w zawiązku z zagrożeniem handlem ludźmi, polecamy specjalny telefon zaufania prowadzony przez Fundację La Strada: +48 605 687 750