Z uwagi na niedawne prace ustawowe Rady Najwyższej Ukrainy, obywatele Ukrainy przebywających w Polsce coraz częściej zwracają się do nas z pytaniem czy grozi im deportacja lub ekstradycja na Ukrainę, w celu odbycia służby wojskowej podczas mobilizacji. 
 

 

Powszechny obowiązek wojskowy w Ukrainie wynika z zapisów ukraińskiej ustawy zasadniczej. W art. 17 Konstytucji Ukrainy ustawodawca wskazał, że ochrona suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy, zapewnienie jej bezpieczeństwa ekonomicznego i informacyjnego jest najważniejszą funkcją państwa i sprawą całego ludu ukraińskiego. Art. 65 Konstytucji Ukrainy przewiduje z kolei, że obrona Ojczyzny, niepodległości i integralności terytorialnej Ukrainy, okazywanie szacunku jej symbolom państwowym są obowiązkiem obywateli Ukrainy.

 

Obywatele Ukrainy podlegają służbie wojskowej w sposób określony w ustawie. Szczegółowe zasady zostały uregulowane w ustawie z dnia 25 marca 1992 roku o powszechnym obowiązku wojskowym i służbie wojskowej (nr. 2232-XII). W art. 1 ww. ustawy wskazano, że służba wojskowa ma na celu przygotowanie obywateli Ukrainy do obrony Ojczyzny. Zgodnie art. 17 ust. 2 Konstytucji Ukrainy obrona Ukrainy, ochrona jej suwerenności, integralności i nienaruszalności terytorialnej spoczywa na Siłach Zbrojnych Ukrainy. Konstytucyjny obowiązek ochrony Ojczyzny zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy nr. 2232-XII dotyczy wszystkich obywateli Ukrainy, którzy ze względu na wiek i stan zdrowia są zdolni do jego wykonania. Obowiązek wojskowy nie dotyczy cudzoziemców i bezpaństwowców zamieszkałych na Ukrainie.
 

Kto może zostać powołany do wojska ukraińskiego?

Powszechny obowiązek wojskowy obejmuje zarówno mężczyzn, jak i kobiety które są zewidencjowane w Terytorialnym Centrum Kompletacji (biura rekrutacyjne) zgodnie miejsca swego zamieszkania. Obowiązkowi rejestracji wojskowej podlegają kobiety zdolne do służby wojskowej ze względu na stan zdrowia i wiek, które ukończyły studia na kierunkach medycznych lub farmacja.

 

Kobiety podlegające obowiązkowi stawienia się do kwalifikacji wojskowej mogą zostać powołane do służby wojskowej lub zaangażowane do wykonywania prac mających na celu zapewnienie obrony państwa w czasie wojny.

 

Zgodnie z art. 33 ust. 3 ustawy nr. 2232-XII ewidencja osób podlegających obowiązku wojskowemu prowadzona jest w ich miejscu zamieszkania. Obywatele Ukrainy czasowo przebywający za granicą również podlegają rejestracji wojskowej prowadzonej przez ambasady i konsulaty Ukrainy za granicą.

 

Zasady rejestracji wojskowej obywateli Ukrainy za granicą przez placówki dyplomatyczne zostały wprowadzone przez pierwszego Prezydenta Ukrainy Leonida Krawczuka dekretem z dnia 2 kwietnia 1994 roku o Statucie Konsularnym Ukrainy (nr. 127/94). Zgodnie art. 27 Dekretu Prezydenta Ukrainy nr. 127/94 konsul prowadzi rejestrację wojskową obywateli Ukrainy przebywających za granicą. Konsul ma także obowiązek zapewnić stawienie się obywateli Ukrainy płci męskiej, którzy ukończyli 18 lat, do komisariatów wojskowych w miejscu zamieszkania w celu przeprowadzenia poboru. Obowiązek rejestracji wojskowej obywateli Ukrainy za granicą ugruntowało w ostatnim czasie Rozporządzenie Kabinetu Ministrów Ukrainy z dnia 30 grudnia 2022 r. o zatwierdzeniu procedury organizacji i prowadzenia wojskowej rejestracji rekrutów, osób podlegających obowiązkowi wojskowemu i rezerwistów (nr. 1487-2022-п).

 

Wśród nowych zasad zgodnie art. 52 Rozporządzenia nr. 1487-2022-п do obowiązków ambasad i konsulatów należy m.in.:

- poinformowanie obywateli Ukrainy przebywających na czasowej rejestracji konsularnej po ich osiągnięciu wieku poborowego (18 lat) o rozpoczęciu następnego poboru do zasadniczej służby wojskowej;

- wspieranie powrotów osób zobowiązanych do służby wojskowej do Ukrainy w czasie mobilizacji i w czasie stanu wojennego;

- prowadzenie rejestracji wojskowej poborowych, osób podlegających obowiązkowi pełnienia służby wojskowej i rezerwistów;

- zgłaszanie w terminie 7 dni od dnia zarejestrowania/wyrejestrowania z rejestru konsularnego poborowych, osób podlegających obowiązkowi pełnienia służby wojskowej i rezerwistów do właściwych urzędów na Ukrainie.

 

Rozporządzenie Gabinetu Ministrów nr. 1487-2022-п nie zawiera żadnych dodatkowych informacji na temat tego, jak dokładnie będzie odbywać się „informowanie” oraz „wspieranie powrotów” za pośrednictwem ambasad i konsulatów, ale w dniu 10 stycznia 2024 r. sekcja konsularna ambasady Ukrainy w Wielkiej Brytanii na swoim kanale Telegram wezwała obywateli Ukrainy, którzy przebywają za granicą ponad trzy miesiące stawić się do ambasady w ciągu siedmiu dni w celu rejestracji wojskowej (https://t.me/UAConsulUK/176).

 

Prawdopodobnie w ten sposób obywatele Ukrainy są i będą „informowani” dalej o konieczności spełnienia konstytucyjnego obowiązku obrony Ojczyzny. Kwestia „wspiarania powrotów” do tej pory zostaje nie regulowana przez ustawodawca i rząd Ukrainy.

 

Obywatele Ukrainy którzy przebywają na stałej rejestracji konsularnej mogą odetchnąć z ulgą, art. 36 ust. 3 ustawy nr. 2232-XII nie przewiduje prowadzenia rejestracji wojskowej takich osób tym samym nie podlegają oni obowiązku wojskowemu.

 

Czym jest i na czym polega ekstradycja obywatela Ukrainy?

 

W znaczeniu prawnym „ekstradycja” oznacza wydanie poprzez dane państwo władzom innego państwa osoby przebywającej na terytorium państwa wydającego, dokonywane w wypadku, gdy osoba ta podejrzana jest o popełnienie na terytorium państwa zwracającego się z wnioskiem o ekstradycję czynu przestępczego albo w celu odbycia kary.

 

Ekstradycja dokonywana jest na podstawie umowy międzynarodowej, o ile państwo zwracające się z wnioskiem o ekstradycję zapewnia wzajemność. Większość krajów nie dopuszcza ekstradycji własnych obywateli bądź osób, które uzyskały na ich terytorium prawo azylu.  Do tych krajów zalicza się również Ukraina, gdyż art. 557 ukraińskiego kodeksu postępowania karnego (nr. 4651-VI) zakazuje ekstradycji obywateli Ukrainy. Ponadto Ukraina przystąpiła do Europejskiej konwencji o ekstradycji w dniu 29 maja 1997 r. Poza tym w dniu 18 października 2022 r. Ukraina przystąpiła do Konwencji o ekstradycji (Inter-American Convention on Extradition) zawarta w dniu 26.12.1993 r. w Montevideo. Odrębna procedura wydania osób w celu ścigania albo wykonania kary między Ukrainą a Polską została uregulowana Umową między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych sporządzona w Kijowie dnia 24 maja 1993 r. (Dziennik Ustaw - rok 1994 nr 96 poz. 465).

 

Z powyżej określonych aktów prawnych można określić trzy najważniejsze zasady ekstradycyjne:

 

1. Podstawę ekstradycji stanowić może tylko czyn zagrożony karą w obu państwach (tzw. zasada podwójnej karalności);

2. Osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa, które były podstawą wydania, jak również wykonywać wobec niej tylko taką karę, do wykonania której została wydana (tzw. zasada specjalności);

3. Nie podlegają wydaniu osoby, które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu.
 

Ponadto art. 61 dwustronnej umowy między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą od dnia 24 maja 1993 r. przewiduje, że odmowa wydania może nastąpić w przypadku gdy wzywającą Umawiającą się Stronę zażąda wydania osoby przeciwko której toczy się postępowanie karne za popełnienie przestępstwa polegającego wyłącznie na naruszeniu obowiązków wojskowych.
 

Podsumowując, ekstradycja obywateli Ukrainy podlegających pełnieniu obowiązku wojskowego na Ukrainie, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary za przestępstwa polegających wyłącznie na naruszeniu obowiązków wojskowych przewidzianych rozdziałem XIX kodeksu karnego Ukrainy (artykuły 401-435¹),  co do zasady nie jest możliwa.

 

Deportacja czy readmisja?

 

Niezależnie od powyższego należy podkreślić, że w stosunku do obywateli Ukrainy korzystających w Polsce z ochrony tymczasowej, termin dobrowolnego powrotu wydłuża się na mocy art. 42 polskiej ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy, do końca obowiązywania tej ochrony. W stosunku do takich osób, zgodnie z art. 42b ustawy, można nie wszczynać postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu wobec obywatela Ukrainy, a wszczęte postępowanie w tej sprawie umorzyć, jeżeli przemawia za tym ważny interes tego obywatela. Nie oznacza to jednak bezwzględnej ochrony przed wykonaniem zobowiązania do powrotu wobec obywatela Ukrainy. W niektórych przypadkach deportacja może zostać wykonana.

Ukraińcy przebywający z jakichkolwiek przyczyn na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niezgodnie z przepisami , powinni podjąć kroki w celu legalizacji swojego pobytu. Warto pamiętać, że zgodnie art. 79 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wobec obywateli państw trzecich, którzy nie spełniają warunków wjazdu lub pobytu na terytorium jednego z Państw Członkowskich mogą być stosowane procedury readmisji, czyli powrotu do państw pochodzenia lub państw, z których przybywają.

 

Readmisja (łac. re - powtórnie, admissio - przyjmowanie) jest terminem prawa międzynarodowego zwyczajowego, które określa procedurę odsyłania migrantów, którzy nielegalnie przekroczyli granice, do państwa z którego przybyli.

 

Zasady readmisji określają umowy międzynarodowe. W związku z tym Unia Europejska podpisała kilkanaście umów o readmisji, w tym również z Ukrainą. Umowa o readmisji między Wspólnotą Europejską a Ukrainą zawarta w dniu 18 czerwca 2007 r. (Dziennik Urzędowy L 332 , 18/12/2007 P. 0048 - 0065), ustanawia obowiązek Ukrainy, aby na wniosek właściwych organów Państw Członkowskich przyjmować na swoje terytorium własnych obywateli, którzy nie spełniają obowiązujących warunków wjazdu lub pobytu na terytorium Państw Członkowskich.

 

Procedura readmisji własnych obywateli przewidziana jest w art. 3 ww. Umowy, z którego wynika, że na wniosek właściwego organu Państwa Członkowskiego państwo rozpatrujące wniosek (Ukraina) przyjmuje na swoje terytorium wszystkie osoby, które nie spełniają obowiązujących warunków wjazdu lub pobytu na terytorium państwa składającego wniosek lub które przestały spełniać takie warunki, jeżeli osoby takie są obywatelami państwa rozpatrującego wniosek (Ukrainy).

 

Na podstawie art. 5 ust. 3 Umowy wprowadzono readmisję w procedurze przyspieszonej, jeśli zatrzymano osobę nie legalnie przekraczającej granicę w rejonie przygranicznym Państwa Członkowskiego w ciągu 48 godzin od momentu bezprawnego przekroczenia granicy (w tym w porcie lotniczym lub morskim), bezpośrednio z terytorium państwa rozpatrującego wniosek, właściwe organy Państwa Członkowskiego może złożyć wniosek o readmisję w ciągu 2 dni od daty zatrzymania tej osoby.

 

Współpraca Rzeczypospolitej Polski i Ukrainy w zakresie wykonywania readmisji opiera się na Protokole Wykonawczym między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy do Umowy o readmisji między Wspólnotą Europejską a Ukrainą podpisanego w Warszawie dnia 24 kwietnia 2017 r. (Dz.U. 2019 r.Poz. 48).

 

Podsumowując, w obecnym stanie prawnym Rzeczypospolita Polska nie ma kompetencji do prowadzenia kontroli nad wypełnianiem obowiązku służby wojskowej przez obywateli Ukrainy. Placówki dyplomatyczne Ukrainy mają obowiązek prowadzenia ewidencji poborowych, osób w wieku poborowym i rezerwistów, którzy  aktualnie przebywają na  tymczasowej rejestracji konsularnej w ambasadzie lub konsulacie. Co więcej, placówki są odpowiedzialne za  informowanie  o rozpoczęciu nowego poboru obywateli Ukrainy do służby wojskowej osób, które nie są zwolnione z obowiązkowej służby wojskowej, nie posiadają stosownych odroczeń i przebywają na  tymczasowej rejestracji.  Jednakże w ustawodawstwie Ukrainy nie przewidziano jakich środków mogłyby użyć placówki dyplomatyczne, aby "wesprzeć" powroty ich obywateli na Ukrainę.  Obywatele Ukrainy przebywający w Polsce zgodnie z przepisami nie są zagrożeni deportacją czy ekstradycją ze względu na brak realizacji obowiązku służby wojskowej. Wobec obywateli Ukrainy przebywających w Polsce niezgodnie z przepisami może dojść do wykonania zobowiązania do powrotu, a nielegalne przekroczenie granicy może skończyć się readmisją na Ukrainę. 


Autorka: Valeriia Vakulina

 

 

Podstawa prawna:

 

1. Konstytucja Ukrainy;

2. Ustawa z dnia 25 marca 1992 roku o powszechnym obowiązku wojskowym i służbie wojskowej;

3. Statut Konsularny Ukrainy z dnia 2 kwietnia 1994 roku

4. Rozporządzenie Kabinetu Ministrów Ukrainy z dnia 30 grudnia 2022 r. o zatwierdzeniu procedury organizacji i prowadzenia wojskowej rejestracji rekrutów, osób podlegających obowiązkowi wojskowemu i rezerwistów;

5. Kodeks postępowania karnego Ukrainy;

6. Europejskiej konwencji o ekstradycji w dniu 29 maja 1997 r.;

7. Konwencji o ekstradycji (Inter-American Convention on Extradition) zawarta w dniu 26.12.1993 r. w Montevideo;

8. Umową między Rzecząpospolitą Polską a Ukrainą o pomocy prawnej i stosunkach prawnych w sprawach cywilnych i karnych sporządzona w Kijowie dnia 24 maja 1993 r.;

9. Kodeks karny Ukrainy;

10. Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. 2022 poz. 583);

11. Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. 2023 poz. 547);

12. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej;

13. Umowa o readmisji między Wspólnotą Europejską a Ukrainą zawarta w dniu 18 czerwca 2007 r. (Dziennik Urzędowy L 332 , 18/12/2007 P. 0048 - 0065);

14. Protokół Wykonawczym między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy do Umowy o readmisji między Wspólnotą Europejską a Ukrainą podpisanego w Warszawie dnia 24 kwietnia 2017 r. (Dz.U. 2019 r.Poz. 48)