Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Jak ustanowić opiekuna tymczasowego dla niepełnoletniego obywatela Ukrainy

Poniżej znajdziesz informacje dotyczące tego, co to jest opieka tymczasowa, jakie obowiązki i uprawnienia ma opiekun tymczasowy, jak wygląda składanie wniosku o opiekę tymczasową oraz przekażemy kilka praktycznych wskazówek wynikających z naszej praktyki w ustanawianiu opiekunów tymczasowych od początku wojny w Ukrainie.

Kto może być opiekunem tymczasowym?

Małoletni, to osoba, która nie ukończyła 18 lat. Taka osoba nie może jeszcze w pełni samodzielnie mieszkać, zarabiać i decydować o swoim majątku. Co do zasady za dzieci do lat osiemnastu istotne decyzje podejmują rodzice. W przypadku, gdy rodzice nie mogą sprawować osobiście opieki konieczne jest uregulowanie sytuacji prawnej dziecka lub nastolatka, tak by miał dorosłego opiekuna. Ma to miejsce na przykład, gdy rodzice są za granicą np. w Ukrainie, a dzieci pozostają w Polsce. W związku z wojną w Ukrainie została wprowadzona specustawa wprowadzająca regulacje prawne dedykowane głównie obywatelom Ukrainy, w tym utworzono funkcję opiekuna tymczasowego, czyli osobę reprezentującą małoletniego obywatela Ukrainy, który nie ma formalnych opiekunów w Polsce.

Jeżeli faktycznie opiekujesz się małoletnim, którego nie jesteś rodzicem lub opiekunem prawnym, powinieneś wystąpić do sądu o ustanowienie opieki tymczasowej. Jest to istotne między innymi w celu uregulowania formalności dziecka (formalne orzeczenie sądu będzie pomocne przy zgodach dot. leczenia dziecka, zgód na wycieczki szkolne ect.) i umożliwienia korzystania przez dziecko z pomocy socjalnej.

Opiekunem tymczasowym może zostać osoba dorosła (powyżej 18 roku życia), bez względu na obywatelstwo. Nie jest wymagane by opiekun tymczasowy znał język polski. Opiekun tymczasowy powinien być ustanowiony przede wszystkim spośród rodziny, krewnych lub innych zaufanych osób. Bardzo często opiekunami tymczasowymi zostają osoby, u których dziecko/nastolatek mieszka w Polsce. Jeśli nie ma kandydata na opiekuna tymczasowego sąd – w porozumieniu z właściwymi organami wspierania rodzin – znajdzie odpowiedniego opiekuna dla osoby małoletniej.

Poza odpowiednim wiekiem, warunkiem formalnym jaki musi spełniać opiekun tymczasowy to niekaralność (brak wyroku skazującego za przestępstwo) i posiadanie określonych praw. Do wniosku opiekun składa oświadczenie potwierdzające:

a) posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnej (co do zasady pełną zdolność do czynności mają osoby pełnoletnie, chyba że zostało to ograniczone orzeczeniem sądu np. wskutek choroby, niepełnosprawności, nałogów);

b) brak ograniczenia praw publicznych (prawa publiczne to prawa do wybierania i prawo do bycia wybieranym do organów władzy publicznej);

c) brak pozbawienia władzy rodzicielskiej (tj. pozbawienia prawa sprawowania faktycznej pieczy/opieki nad małoletnim dzieckiem);

d) brak skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo przestępstwo z użyciem przemocy lub przestępstwo popełnione na szkodę nieletniego lub we współdziałaniu z nieletnim;

e) brak orzeczenia zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Powyższe oświadczenia są składane pod rygorem odpowiedzialności karnej, co oznacza, że podanie fałszywych informacji jest przestępstwem.

Jakie uprawnienia ma opiekun tymczasowy?

Zgodnie z regulacjami prawnymi opiekun tymczasowy reprezentuje małoletniego (np. zawierając umowę, wyraża w jego imieniu zgody, składa oświadczenia) oraz opiekuje się małoletnim i jego majątkiem (sprawuje pieczę). Należy pamiętać, że w przypadku wszelkich ważniejszych spraw dotyczących majątku małoletniego lub samego dziecka, opiekun tymczasowy powinien uzyskać osobne zezwolenie sądu opiekuńczego (np. w przypadku sprzedaży wartościowej części majątku dziecka czy zgody na inwazyjny zabieg medyczny).

Opiekun tymczasowy reprezentuje małoletniego. Podpisuje w jego imieniu dokumenty, występuje o świadczenia. W praktyce opiekun tymczasowy najczęściej składa wnioski o świadczenia socjalne (wsparcie jednorazowe 300 zł, świadczenie rodzinne 500 plus, świadczenia z UNHCR, PCK itd.).

To co istotne (a o co często jesteśmy pytani), opiekuństwo tymczasowe nie pozbawia rodziców praw rodzicielskich do dziecka. W żadnym wypadku nie oznacza również otwarcia procedury adopcyjnej, czy innej tego rodzaju. Nie ogranicza również władzy rodzicielskiej rodzica. Jest jedynie uproszczonym rozwiązaniem dla małoletnich obywateli Ukrainy przebywających w Polsce, by na czas rozłąki z rodzicami byli objęci formalną i faktyczną opieką, ponieważ jako osoby niepełnoletnie nie mają pełnej możliwości reprezentowania siebie zgodnie z polskim prawem.

Pamiętaj, że w niektórych sprawach bieżących np. zapisanie do szkoły, czy wyrobienie nr PESEL-UKR wniosek w imieniu małoletniego może złożyć również tzw. opiekun faktyczny (czyli osoba, która opiekuje się dzieckiem/nastolatkiem, choć jeszcze nie ma orzeczenia sądu).

Wykonywanie opieki tymczasowej jest objęte nadzorem ośrodka pomocy społecznej lub centrum usług społecznych. Opiekunom tymczasowym oraz przebywającym pod ich opieką małoletnim przysługuje prawo do nieodpłatnej pomocy prawnej. Najczęściej ta pomoc jest realizowana w punktach darmowych porad prawnych (ok 1500 punktów w Polsce), w których adwokaci lub radcowie prawni udzielają porad prawnych. Pod tym linkiem można się zapisać na darmową poradę: https://zapisy-np.ms.gov.pl/

Dodatkowo zarówno opiekunowi jak i dziecku/nastolatkowi powinna zostać zapewniona pomoc psychologiczna.

Jak złożyć wniosek o opiekę tymczasową?

Wniosek składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejscowości lub dzielnicy miasta w której przebywa małoletni.

Wniosek o ustanowienie opiekuna tymczasowego jest zwolniony od kosztów sądowych. Koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

Wniosek można przygotować samemu lub skorzystać z przykładowych wzorów. Wzory przykładowe wniosków zostały przygotowane w j. ukraińskim i polskim i są do pobrania na stronie Ministra Sprawiedliwości: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/formularze-dotyczace-opiekuna-tymczasowego–w-wersjach-jezykowych-polskiej-i-ukrainskiej

Bardzo popularny jest również formularz przygotowany przez Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA (dwujęzyczny) https://www.iustitia.pl/79-informacje/4422-zaktualizowana-wersja-formularza-wniosku-o-ustanowienie-opiekuna-tymczasowego-dla-maloletniego-obywatela-ukrainy

Powyższe formularze można wydrukować i uzupełnić odręcznie. Można również samemu przygotować wniosek lub zwrócić się o wsparcie do punktów pomocy prawnej lub – dla osób przebywających w województwie małopolskim) – do Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, gdzie zapewnione zostanie wsparcie przy przygotowywaniu wniosku i reprezentacja przed sądem przez adwokata lub radcę prawnego.

Jeśli zdecydujesz się aby samemu napisać wniosek pamiętaj, że specustawa ws. pomocy obywatelom Ukrainy wymaga, aby wniosek miał minimum te elementy:

a) oznaczenie sądu, do którego jest skierowany – tu wskazujemy sąd właściwy. Jeśli nie wiesz, który sąd jest właściwy w Twojej sprawie, poniżej znajduje się link do uproszczonej wyszukiwarki właściwości sądów. Nie jest to strona oficjalna, ale dla nie-prawników powinna być wystarczająca do ustalenia właściwego sądu: https://wi.lex.pl/govsearch/ Po wpisaniu kodu pocztowego miejscowości, w której przebywa dziecko/nastolatek powinien zostać wygenerowany sąd rejonowy właściwy tj. ten, do którego należy złożyć wniosek). Wniosek można przynieść i złożyć osobiście w sądzie (na tzw. dziennik podawczy) lub wysłać pocztą tradycyjną (wówczas warto wysłać listem poleconym z potwierdzeniem nadania – aby mieć potwierdzenie wysyłki).

b) imię i nazwisko lub nazwę wnioskodawcy, jego adres zamieszkania lub pobytu albo siedziby, numer telefonu lub adres poczty elektronicznej – najczęściej wnioskodawcą będzie kandydat na opiekuna tymczasowego lub osoba, która sprawuje faktyczną opiekę nad dzieckiem;

c) imię i nazwisko małoletniego, jego adres zamieszkania lub pobytu, płeć małoletniego; datę i miejsce urodzenia małoletniego; rodzaj oraz serię i numer dokumentu, stanowiącego podstawę przekroczenia granicy przez małoletniego – może to być paszport wewnętrzny lub zagraniczny, akt urodzenia – jakikolwiek dokument, na podstawie którego dziecko przekroczyło granicę. Rekomendujemy załączyć do wniosku ksero dokumentu ze zdjęciem i pieczątki potwierdzającej przekroczenie granicy po 24.02.2022 r.

d) imiona i nazwiska rodziców oraz nazwisko rodowe matki dziecka (nazwisko rodowe/panieńskie to to, którym matka posługiwała się przed zawarciem małżeństwa – jeśli matka jest zamężna) bądź informację, że nie są one znane;

e) jeżeli wnioskodawca nie jest jednocześnie kandydatem na opiekuna tymczasowego, a jest inny kandydat na opiekuna należy wskazać dane kandydata na opiekuna tymczasowego (imię i nazwisko, datę urodzenia, adres zamieszkania lub pobytu oraz serię i numer dokumentu tożsamości) lub podać informację, że nie ma chętnego kandydata na opiekuna tymczasowego; Dodatkowo należy wskazać stopień pokrewieństwa opiekuna tymczasowego i datę od kiedy opiekun faktyczny zajmuje się dzieckiem/nastolatkiem;

f) uzasadnienie wniosku.

Z praktycznych wskazówek:

1) We wniosku podajemy adres zamieszkania, z którego będziemy mieli możliwość odbioru korespondencji (jeśli mieszkasz w hotelu albo innym miejscu zbiorowego zakwaterowania ustal z recepcją/właścicielami, że oczekujesz korespondencji sądowej). Jeśli sam składasz wniosek, sąd będzie się komunikował z Tobą za pośrednictwem poczty tradycyjnej – na podany we wniosku adres otrzymasz postanowienie sądu lub wezwanie na rozprawę. Pamiętaj, że korespondencja sądowa nie jest wrzucana do skrzynki – jeśli listonosz nie zastanie Cię w domu otrzymasz awizo – kartkę z informacją o przesyłce i adresem placówki sądowej, w której możesz osobiście odebrać przesyłkę sądową z dokumentem tożsamości. Od doręczenia wniosku do wydania orzeczenia w sprawie powinno dojść w terminie 3 dni

2) We wniosku podaj również swój nr do kontaktu. Jeśli nie mówisz w j. polskim możesz podać dodatkowo numer osoby, która zna Twoją sprawę i może pośredniczyć w kontaktach z pracownikami sądu. Jeśli reprezentuje Cię adwokat/radca prawny to on będzie otrzymywał korespondencje w Twojej sprawie.

3) W uzasadnieniu wniosku warto opisać kiedy i jak dziecko/nastolatek znalazł się w Polsce, pod czyją był pieczą/opieką, jak małoletni przekraczał granice i kiedy; co robią rodzice dziecka i gdzie się znajdują oraz dlaczego nie mają możliwości sprawowania opieki nad dzieckiem (np. służą w armii/nie mogą opuścić kraju, są zaangażowani w działalność obrony terytorialnej itd.), czy rodzice znają kandydata na opiekuna tymczasowego (jeśli masz możliwość uzyskania od rodziców/jednego z rodziców oświadczenia, że wyrażają zgodę by konkretna osoba była opiekunem tymczasowym dziecka – załącz takie oświadczenie do sprawy. Tu wystarczy wydruk skanu/zdjęcia odręcznego pisma oraz zdjęcie strony paszportu z danym osobowymi rodzica/rodziców); jeśli osoba opiekuna jest spokrewniona z dzieckiem – pomocne będą dokumenty wykazujące pokrewieństwo np. akty urodzenia; do wniosku dołącz kopie dokumentów podróży wnioskodawcy/kandydata na opiekuna, małoletniego – wystarczy jakikolwiek dokument tożsamości: paszport wewnętrzny, biometryczny, zaświadczenie tożsamości wydane przez konsula, podaj PESEL-UKR – jeśli już jest uzyskany dla dziecka, napisz czy dziecko uczęszcza do szkoły. Te informacje są bardzo pomocne dla szybkiego załatwienia sprawy przez sąd;

4) Im lepiej uzasadnisz wniosek w tym pokrewieństwo kandydata na opiekuna z małoletnim tym większe szanse, że sprawa zostanie rozpoznana przez sąd na posiedzeniu niejawnym (bez udziału stron); jeśli Sąd będzie miał dodatkowe pytania zostanie wyznaczona rozprawa i będziesz musiał stawić się w sądzie.

5) Napisz we wniosku również, czy posługujesz się językiem polskim (a jeśli tak, na jakim poziomie) – jeśli nie posługujesz się j. polskim sąd powoła tłumacza do sprawy. Co istotne nie musisz tłumaczyć dokumentów obcych na język polski.

Po otrzymaniu postanowienia sądu o ustanowienia opiekuna tymczasowego takie postanowienie jest wykonalne od razu (co oznacza, że można posługiwać się nim i np. wystąpić o świadczenia). Niektóre organy administracji publicznej wymagają potwierdzenia prawomocności orzeczenia (czyli potwierdzenia, że orzeczenie sądu jest ostateczne). Aby uzyskać orzeczenie z pieczęcią potwierdzającą prawomocność, należy złożyć do sądu wniosek.

Przykładowy wniosek poniżej (dane w nawiasach kwadratowe należy uzupełnić właściwymi danymi):

Kraków, dnia [data] 2022 r.

Sąd Rejonowy dla [wpisujemy sąd właściwy]

ul. [adres sądu]

Wnioskodawca:

[imię i nazwisko wnioskodawcy],

aktualny adres pobytu: ul. [adres]

Uczestniczka (małoletnia):

[dane dziecka/nastolatki]

Sygnatura sprawy [np. III Nsm XXX/22/K]

WNIOSEK

o doręczenie odpisu orzeczenia z klauzulą prawomocności

Działając w imieniu własnym, w związku z wydanym dnia [data orzeczenia] postanowieniem w sprawie o sygn. akt [numer sprawy – tzw. sygnatura], wnoszę o przesłanie na adres wnioskodawcy [adres] odpis przedmiotowego orzeczenia z klauzulą prawomocności.

Zgodnie z art. 25 ust. 18 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa nie pobiera się opłat stąd nie uiszczono opłaty kancelaryjnej.

[Czytelny podpis imieniem i nazwiskiem]

Wniosek podpisujemy czytelnie imieniem i nazwiskiem, nie parafą, i wysyłamy na adres sądu listem poleconym.

Powyższe informacje dotyczą stanu prawnego aktualnego w czerwcu 2022 r.

Autorką powyższego tekstu jest Pani mecenas Anna Plebanek - Liro.
Źródło tekstu: https://krakowscyadwokaci.pl/jak-ustanowic-opiekuna-tymczasowego-dla-niepelnoletniego-obywatela-ukrainy/
Serdecznie dziękujemy za współpracę!