Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Praca obywateli Ukrainy w trakcie procedury uchodźczej

Zgodnie z raportem statystycznym Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, obywatele Ukrainy stanowią najliczniejszą grupę cudzoziemców przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jest to również najliczniejsza grupa cudzoziemców ubiegających się o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce.

W związku z powyższym, celem niniejszego artykułu jest rozwianie wątpliwości dotyczących uprawnień cudzoziemców, w tym obywateli Ukrainy, przebywających w trakcie procedury o udzielenie ochrony międzynarodowej, w zakresie podjęcia lub kontynuacji zatrudnienia. Artykuł oparty jest na Ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej – specustawa) oraz wyjaśnieniach udzielonych przez Departament Legalności Zatrudnienia Głównego Inspektoratu Pracy.

W świetle art. 87 ust. 1 pkt 6a Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w związku z art. 35 ust. 1 Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, cudzoziemiec nabywa uprawnienie do wykonywania pracy dopiero po upływie 6 miesięcy od rozpoczęcia postępowania uchodźczego, pod warunkiem iż sprawa dotycząca udzielenia ochrony międzynarodowej nie została rozpatrzona w tym czasie, a opóźnienie nie wynika z winy wnioskodawcy. W takiej sytuacji Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców, na wniosek cudzoziemca, wydaje zaświadczenie, które, wraz z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca, uprawnia tę osobę do podjęcia pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz zwalnia ją z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę w trakcie trwania postępowania. Ów tryb dostępu do rynku pracy dotyczy cudzoziemców, którzy z innych tytułów, przewidzianych w art. 87 ust. 1 i 2 Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, nie spełniają warunków do uzyskania dostępu do rynku pracy w Polsce.

Cudzoziemcy, którzy składają wnioski o ochronę międzynarodową podczas legalnego pobytu na terytorium RP na podstawie tytułów pobytowych, które zapewniają im dostęp do rynku pracy na zasadach określonych w Ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, takich jak zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, zezwolenie na pobyt stały, wiza pracownicza, wiza humanitarna itd. Z uwagi na fakt, iż złożenie wniosku o udzielenie ochrony nie skutkuje unieważnieniem tytułów pobytowych, uprawnienia wynikające z ich posiadania w okresie ich ważności nie wygasają i pozostają w mocy przez cały czas trwania postępowania.

Z kolei w przypadku obywateli Ukrainy kluczowe znaczenie ma art. 22 specustawy, który uzależnia dostęp do rynku pracy od spełnienia łącznie poniższych warunków:

obywatel Ukrainy przebywa legalnie na terytorium RP (lub jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 specustawy, tzn. jeśli w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. przybył on na terytorium Polski z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa);
podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomi – za pośrednictwem systemu teleinformatycznego: praca.gov.pl, w terminie 7 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy – powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi;
wymiar czasu pracy nie jest niższy niż wskazany w powiadomieniu lub liczba godzin pracy nie jest mniejsza niż wskazana w powiadomieniu;
obywatel Ukrainy otrzymuje wynagrodzenie w wysokości nie niższej niż określona w powiadomieniu lub ustalonej według stawki określonej w powiadomieniu, proporcjonalnie zwiększone w przypadku podwyższenia wymiaru czasu pracy lub liczby godzin pracy;
wynagrodzenie, które otrzymuje obywatel Ukrainy, spełnia wymogi określone w przepisach o minimalnym wynagrodzeniu – w przypadkach gdy przepisy te mają zastosowanie.

UWAGA! Przypominamy, iż złożenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce pozbawia obywatela Ukrainy statusu UKR, a w konsekwencji także uprawnień wynikających ze specustawy, co wynika z art. 2 ust. 3 pkt 2 lit. a-b specustawy.

W okresie trwania postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej na terytorium RP, tj. od momentu wszczęcia postępowania do wydania decyzji ostatecznej w sprawie, pobyt obywatela Ukrainy, któremu wydano tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca, jest legalny, zgodnie z art. 55a ust. 1 Ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca jest dokumentem wydawanym cudzoziemcowi w związku z wszczęciem postepowania uchodźczego. W okresie swojej ważności dokument ten potwierdza tożsamość cudzoziemca oraz uprawnia do pobytu na terytorium RP.

Zatem, o ile są spełnione wcześniej wymienione warunków, obywatel Ukrainy ma prawo do podjęcia pracy w trakcie rozpatrywania jego wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Aczkolwiek, dostęp do rynku pracy oraz zwolnienie z obowiązku posiadania dodatkowych zezwoleń na pracę nie ogranicza obywatela Ukrainy w możliwości uzyskania zezwolenia od Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców po upływie 6 miesięcy postępowania, pod warunkiem iż opóźnienie w rozpatrzeniu sprawy nie wynika z winy cudzoziemca. W tej sytuacji obywatel Ukrainy składa wniosek do Szefa Urzędu o wydanie zaświadczenia, o którym mowa w art. 35 ust. 1 Ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zaświadczenie to, wraz z tymczasowym zaświadczeniem tożsamości cudzoziemca, uprawnia obywatela Ukrainy do wykonywania pracy w trakcie postępowania uchodźczego. W takich okolicznościach nie ma zastosowania tryb legalizacji pracy opisany w art. 22 specustawy, w tym m.in. obowiązek zawiadomienia powiatowego urzędu pracy przez podmiot zatrudniający obywatela Ukrainy. Wobec tego, obywatel Ukrainy jest uprawniony do podjęcia samodzielnej decyzji w jakim trybie zalegalizuje swoją pracę w postępowaniu o udzielenie ochrony.

Podsumowując, obywatel Ukrainy, który złożył wniosek o udzielenie ochrony na terytorium RP, przebywa na terytorium RP legalnie i jest uprawniony do podjęcia lub kontynuacji pracy w trakcie całego postępowania, przy czym nie jest zobowiązany do uzyskania odpowiedniego zezwolenia na pracę do upływu 6 miesięcy od wszczęcia postępowania. Dokumentem potwierdzającym jego tożsamość i uprawnienie pobytowe jest tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziemca. Dostęp do rynku pracy wynika wprost z art. 22 specustawy, pod warunkiem spełnienia przesłanek w nim wymienionych.

Apelujemy nadto do organów przyjmujących wnioski o ochronę, jak również do organów rozpatrujących sprawy, o efektywniejsze informowanie obywateli Ukrainy o ich prawach i obowiązkach w postępowaniu o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce.