Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Stanowisko Centrum w sprawie rozporządzenia o strefie buforowej

STANOWISKO CENTRUM POMOCY PRAWNEJ IM. HALINY NIEĆ

wobec projektu rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi

Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć jest podmiotem świadczącym od ponad 20 lat nieodpłatną pomoc prawną dla osób ubiegających się o przyznanie ochrony międzynarodowej w Polsce. Centrum jest również partnerem prawnym przedstawicielstwa Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców w Polsce. W ramach swoich działań Centrum również prowadzi aktywność rzeczniczą, która ma na celu podnoszenie standardu ochrony praw człowieka w Polsce, w szczególności w zakresie praw cudzoziemców pragnących ubiegać się w Polsce o udzielenie im ochrony międzynarodowej. Z uwagi na swą działalność Centrum zostało zaproszone do wzięcia udziału w konsultacjach społecznych i zajęcia stanowiska wobec projektu rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi.

W ocenie Centrum wprowadzane regulacje przedłużające ograniczające wstęp do strefy przygranicznej w opisany w rozporządzeniu sposób rażąco naruszą konstytucyjny i demokratyczny porządek prawny oraz międzynarodowe standardy dotyczące praw człowieka i podstawowych wolności. Wejście w życie projektowanego rozporządzenia stanowi wysokie zagrożenie związane z ograniczeniem dostępu do ochrony międzynarodowej i pomocy humanitarnej w strefie przygranicznej.

Dnia 28 lutego 2025 r. został opublikowany projekt rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi, który ma zostać wydany na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 12a ust. 2 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (Dz. U. z 2025 r. poz. 184).

Aktualnie do dnia 09 marca 2025 r. obowiązuje analogiczne w swej treści rozporządzenie z dnia 06 grudnia 2024 r., które projektowane rozporządzenie ma prolongować na kolejne 90 dni. Ma ono przedłużać tożsame rozwiązania prawne wprowadzane uprzednio kolejnymi aktami wykonawczymi wydawanymi przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Co więcej, projektowane rozporządzenie rozszerza zasięg terytorialny już obowiązującej strefy czasowego zakazu przebywania o kolejne odcinki granicy polsko-białoruskiej.

Zgodnie z uzasadnieniem projektowanego rozporządzenia konieczność wprowadzenia tzw. strefy buforowej jest podyktowana pozytywnymi skutkami, które spowodowało jej ustanowienie w poprzednich okresach. W ocenie projektodawcy obowiązywanie strefy ograniczyło aktywność przestępczą związana z nielegalną migracją, jak również presję migracyjną na granicy z Białorusią. Niemniej jednak, projektodawca wskazuje, iż presja migracyjna na granicy z Białorusią nadal się utrzymuje a zjawisko to stanowi element działań hybrydowych prowadzonych przez władze Białorusi, co ma zdestabilizować Polskę oraz inne państwa członkowskie UE. Projektodawca zakłada również zwiększenie zwiększenie presji migracyjnej w okresie wiosennym i wiosenno-letnim.

Projektodawca wskazuje wyraźnie, iż treść projektowanego rozporządzenia nie stoi w sprzeczności zarówno z prawem międzynarodowym, jak i krajowym. Natomiast, nie przedstawił w tym zakresie szerszego uzasadnienia.

Z przedstawioną przez projektodawcę argumentacja nie sposób się zgodzić.

Na wstępie, należy wskazać, iż Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć zajmowało już wcześniej stanowisko krytyczne wobec uprzednio wprowadzanych rozporządzeń w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi. Stanowisko w tym zakresie było zajmowane w konsultacjach społecznych prowadzonych do projektu analogicznego rozporządzenia z dnia 12 czerwca 2024 r. i w swojej treści pozostaje nadal aktualne wobec obecnie procedowanego projektu.

Dodatkowo, na krytyczną ocenę przedłużenia tzw. strefy buforowej wpływa także procedowana obecnie ustawa z dnia 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Ustawa ta daje możliwość wprowadzenia czasowego ograniczenia prawa do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej na określonym obszarze. Projektowane rozporządzenie należy odczytywać w korelacji z ustawą z dnia 21 lutego 2025 r. o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP. Nawet hipotetyczna możliwość połączenia takich dwóch rozwiązań prawnych stanowi znaczne zagrożenie dla gwarancji przestrzegania praw człowieka w strefie przygranicznej. Cudzoziemcy pragnący ubiegać się w Polsce o udzielenie ochrony międzynarodowej mogą tym sposobem zostać całkowicie pozbawieni dostępu do procedur azylowych, podczas gdy pozarządowe organizacje społeczne nie będą miały możliwości monitorowania działań Straży Granicznej podejmowanych wobec cudzoziemców przebywających w strefie przygranicznej.

Wejście w życie projektowanego rozporządzenia, a tym samym przedłużenie okresu obowiązywania tzw. strefy buforowej, będzie kontynuacją ograniczenia prawa dostępu do procedur azylowych. Ograniczenie dostępu do określonego rozporządzeniem obszaru utrudnia monitoring przestrzegania praw człowieka, które mogą zostać naruszone m.in. przez niezasadne zawrócenia cudzoziemca do linii granicy państwowej przez Straż Graniczną.

Nadto, brak możliwości monitorowania sytuacji w strefie przygranicznej przez podmioty pozarządowe daje podstawy do obaw, iż w przypadku wprowadzenia czasowego ograniczenia prawa do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej na tożsamym obszarze, wnioski takie nie będą przyjmowane od cudzoziemców, od których Straż Graniczna będzie obowiązana do ich odebrania nawet w sytuacji czasowego ograniczenia prawa do złożenia takiego wniosku. Dotyczy to przede wszystkim grup szczególnie wrażliwych takich jak małoletni bez opieki, kobiety w ciąży, czy też osoby mogące wymagać szczególnego traktowania ze względu na swój wiek lub stan zdrowia.

Biorąc pod uwagę tego typu inicjatywy legislacyjne, przedłużenie okresu obowiązywania tzw. strefy buforowej znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia sytuacji naruszenia praw człowieka, przy równoczesnym braku dostępu do zagrożonych tym cudzoziemców przez osoby świadczące pomoc humanitarną.

Zatem konsekwentnie i zbieżnie z uprzednim stanowiskiem Centrum wzywamy rząd do przywrócenia demokratycznego standardu praw człowieka w Polsce poprzez:

uchylenie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 czerwca 2024 r. w sprawie wprowadzenia czasowego zakazu przebywania na określonym obszarze w strefie nadgranicznej przyległej do granicy państwowej z Republiką Białorusi.
uchylenie art. 303b w zw. z art. 303 ust. 1 punkt 9a Ustawy o cudzoziemcach;
uchylenie art. 12a Ustawy o granicy państwowej;
ograniczanie praw i wolności konstytucyjnych jednostki jedynie w zgodzie z wymogami prawnymi wprowadzania stanów nadzwyczajnych przewidzianymi w art. 31 Konstytucji RP;
wprowadzenie wyłączeń zakazu przebywania w strefie przygranicznej wobec określonych kategorii osób, w samym akcie regulującym ten zakaz, tak aby umożliwić rzeczywisty i efektywny dostęp do monitorowania przestrzegania prawa w obrębie strefy przez odpowiednie podmioty, w szczególności: świadczące pomoc humanitarną, prawną oraz dokumentującą wydarzenia mające miejsce w strefie.
poszanowanie międzynarodowych standardów praw człowieka, w tym zwłaszcza Konwencji Genewskiej z 1951 r. o statusie uchodźców i zawartej w niej zasady non-refoulement;
wykonywanie wyroków trybunałów międzynarodowych, w tym zwłaszcza respektowanie instytucji środków tymczasowych Europejskiego Trybunału Praw Człowieka;
stosowanie przymusu bezpośredniego jedynie na podstawie i w granicach prawa, z dochowaniem wymogów legalności, proporcjonalności i niezbędności stosowanych środków, zwłaszcza wobec osób nieuzbrojonych oraz osób z grup szczególnie wrażliwych;
opracowanie i wdrożenie w trybie pilnym systemu nadzoru i zapobiegania przypadkom nadużyć i przekraczania uprawnień przez funkcjonariuszy na terenie strefy, obejmujące zaprzestanie pushback’ów.