Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć » Świadczenie pielęgnacyjne po zmianach - ważne informacje dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami

Na mocy specustawy przyznano osobom uchodźczym z Ukrainy dostęp do świadczeń z pomocy społecznej, jak i do świadczeń rodzinnych. Jednym z istotnych świadczeń rodzinnych jest świadczenie pielęgnacyjne, które jest przyznawane opiekunom osób niepełnosprawnych. Jest to wsparcie dla osób, które swoją codzienność poświęciły opiece nad osobą niepełnosprawną. Przepisy i zasady przyznania świadczenia były krytykowane w przeciągu ostatnich lat. Jednak w zeszłym roku, w dniu 7 lipca 2023 roku uchwalono nową ustawę o świadczeniu wspierającym, o którym kilka słów poniżej. Ustawa wprowadziła wiele istotnych zmian w zakresie świadczenia pielęgnacyjnego, jak i w zakresie pokrewnego świadczenia – specjalnego zasiłku opiekuńczego. Oficjalnie, nowe zasady weszły w życie w dniu 1 stycznia 2024 roku.

Świadczenie pielęgnacyjne do dnia 31 grudnia 2023 r.

Zgodnie z przepisami obowiązującymi do dnia 31 grudnia 2023 roku świadczenie pielęgnacyjne przysługiwało określonemu katalogowi osób.

Osobami uprawnionymi do świadczenia były:

matka albo ojciec,
opiekun faktyczny dziecka,
osoba będąca rodziną zastępczą spokrewniona w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
inne osoby, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

Istotnym wymogiem dla opiekuna było niepodejmowanie lub rezygnacja przez niego z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Opiekun otrzymywał świadczenie w związku z tym, iż zrezygnował z pracy na rzecz sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, która legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Jednak oznaczenie samego stopnia niepełnosprawności nie jest wystarczające, ponieważ ponadto w orzeczeniu należy posiadać wskazanie konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. W dużym uproszczeniu w pkt. 7 i 8 należy mieć wskazanie “WYMAGA”.

Warto zaznaczyć, iż punkt 8 dotyczy osób poniżej 18 roku życia. Osoby powyżej 18. roku życia powinny wykazać jedynie wymaganie w pkt. 7 orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Kolejnym wymogiem według poprzednich przepisów był obowiązek powstania niepełnosprawności u osoby do 18 roku życia lub jeżeli niepełnosprawność powstała w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, do ukończenia 25. roku życia. Przepis ten stał się przedmiotem rozważań Trybunału Konstytucyjnego, który uznał ten przepis jako niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. TK uznał wówczas, iż przepis ten godzi w zasadę równości, bowiem przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego nie powinno zależeć od wieku powstania niepełnosprawności. Założeniem ustawy było przyznanie ochrony finansowej opiekunom niepełnosprawnych dzieci. Jednak takie skonstruowanie przesłanki spowodowało nierówność pomiędzy dostępem do świadczenia pielęgnacyjnego.

Ten sposób ukształtowania zasad przyznania świadczenia powodował nierówność w dostępie do świadczeń dla opiekunów dorosłych osób z niepełnosprawnościami. Stan prawny do 31 grudnia 2024 r. oznaczał, że świadczenie za opiekę nad dorosłymi osobami z niepełnosprawnościami w tym samym wieku otrzymywali tylko opiekunowie tych osób, których niepełnosprawność powstała przed 18. rokiem życia. Ustawodawca został więc na mocy orzeczenia TK zobowiązany do precyzyjnego określenia racjonalnych przesłanek, od których uzależnia zróżnicowany poziom świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych.

Ustawa pozostawała niezmieniona aż do lipca 2023 roku, kiedy to uchwalono ustawę o świadczeniu wspierającym.

Świadczenie pielęgnacyjne od dnia 1 stycznia 2024 r.

Podmiotami, którym przyznano świadczenie pielęgnacyjne na nowych zasadach są:

matka albo ojciec,
inne osoby, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359 oraz z 2022 r. poz. 2140) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom,
opiekun faktyczny dziecka,
rodzina zastępcza, osoba prowadząca rodzinny dom dziecka, dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektor regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektor interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego

Powyższe podmioty są uprawnione do świadczenia pielęgnacyjnego jeżeli sprawują opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji (pkt. 7 i 8 orzeczenia o niepełnosprawności/ o stopniu niepełnosprawności).

Nowa ustawa jednoznacznie przesądza, iż świadczenie pielęgnacyjne przysługuje tylko za opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem. Oznacza to, że wnioski złożone od 1 stycznia 2024 roku zostaną odrzucone, jeśli dotyczą opieki nad dorosłą osobą niepełnosprawną. Zgodnie z celem ustawy wskazanej powyżej, świadczenie pielęgnacyjne w założeniu miało być przyznawane opiekunom niepełnosprawnych dzieci. Tak więc, w znowelizowanej ustawie odzwierciedlono konkretnie te założenia. Zrezygnowano z wymogu wskazania, kiedy powstała niepełnosprawność, a skupiono się na wieku osób, na które opiekunowie wnoszą o wypłatę świadczenia.

Bardzo istotną zmianą, która weszła od 1 stycznia 2024 jest to, iż opiekunom pozwolono podjąć się pracy zarobkowej. Oznacza to, że opiekun może jednocześnie pracować i opiekować się dzieckiem z niepełnosprawnościami.

Zgodnie z przepisami, świadczenie pielęgnacyjne podlega corocznej waloryzacji, więc aktualna wysokość świadczenia to 2988 złotych.

Natomiast, dla osób z niepełnosprawnościami powyżej 18 roku życia zapewniono wsparcie w postaci świadczenia wspierającego.

Świadczenie wspierające

Świadczenie wspierające to nowa forma pomocy finansowej przyznawanej przez państwo polskie dla osób z niepełnosprawnościami powyżej 18 roku życia. Świadczenie przysługuje bezpośrednio osobie niepełnosprawnej. Nie jest to świadczenie dla opiekunów.

Na samym początku należy zaznaczyć, iż aktualnie świadczenie wspierające nie zostało przyznane osobom przebywającym w Polsce na podstawie ochrony czasowej przyznanej na mocy ustawy z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Przysługuje ono natomiast cudzoziemcom, którzy posiadają kartę pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy", jeżeli zamieszkują na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Nie dotyczy to jednak:

obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego UE na okres nieprzekraczający 6 miesięcy,
obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej,
obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy.

Można stwierdzić, iż procedura w sprawie przyznania świadczenia wspierającego jest dwuetapowa. Aby otrzymać świadczenie należy najpierw złożyć wniosek o wydanie decyzji ustalającej poziom wsparcia. Taki wniosek składa się do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Wniosek może złożyć bezpośrednio osoba zainteresowana lub jej przedstawiciel ustawowy np. opiekun prawny. Po otrzymaniu decyzji ustalającej poziom wsparcia można złożyć wniosek o przyznanie świadczenia wspierającego. Takowy wniosek należy złożyć poprzez platformę PUE ZUS, poprzez portal informacyjno-usługowy Emp@tia na stronie lub poprzez bankowość elektroniczną.

Nie ma możliwości złożenia wniosku w formie stacjonarnej (papierowej).

Wysokość świadczenia zależy od poziomu wsparcia, który został wcześniej określony przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności. Świadczenie jest obliczane procentowo na podstawie wysokości renty socjalnej. Świadczenie wspierające wypłacane jest miesięcznie, na konto bankowe podane we wniosku.

Świadczenie wspierające przysługuje osobom z niepełnosprawnościami bez względu na osiągane dochody. Ustawa nie nakłada również ograniczeń w zakresie zatrudnienia ani również w zakresie pobierania świadczeń emerytalno-rentowych.

Uchylenie przepisów o specjalnym zasiłku opiekuńczym

Warto zaznaczyć również, że na mocy ustawy o świadczeniu wspierającym uchylono specjalny zasiłek opiekuńczy. W ustawie o świadczeniu wspierającym wskazano, iż osoby, u których prawo do świadczenia powstało do 31 grudnia 2023 roku, zachowują prawo do tego świadczenia na przyznany okres.

W skrócie, specjalny zasiłek pielęgnacyjny był świadczeniem dla opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Był on zastępczą formą świadczenia dla osób, które nie spełniały wymogów do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego. Przyznanie tego świadczenia jednak zależało od kryterium dochodowego. Z powodu wprowadzenia zmian w świadczeniu pielęgnacyjnym oraz z powodu wprowadzenia świadczenia wspierającego ustawodawca zrezygnował ze specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Podsumowanie

Nowe przepisy wprowadziły bardzo dużo zmian, przede wszystkim w zakresie świadczenia pielęgnacyjnego. Wprowadzono bardzo istotne udogodnienia dla opiekunów niepełnosprawnych dzieci takie jak możliwość podjęcia pracy. Jednak w obiegu informacyjnym pozostaje sporo wątpliwości, a w szczególności w zakresie dostępu do świadczenia wspierającego dla osób z Ukrainy przebywających w Polsce na podstawie ochrony czasowej. Aktualnie, nie wiadomo, czy planowane są zmiany w specustawie.

Podsumowując, warto zaznajomić się z nowo wprowadzonymi zmianami, ponieważ może się okazać, że świadczenie pielęgnacyjne przyznawane opiekunom stało się osiągalne dla tych, którzy do tej pory nie spełniali warunków jego otrzymania.