Uwagi CPPHN do projektu zmiany ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, z dnia 10.12.2024 r.

W związku z procedowaniem w Sejmie projektu zmian do Ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,  Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć, jako zespół ekspertów i ekspertek prawa uchodźczego, z praktycznym doświadczeniem udzielania pomocy prawnej od 22 lat osobom poszukującym w Polsce ochrony międzynarodowej, pragnie przedstawić swoje stanowisko, wraz z wnioskiem o jego uwzględnienie w toku dalszych prac sejmowych.

Centrum konsekwentnie podtrzymuje swoje stanowisko w przedmiocie stanowczej krytyki rządowej propozycji czasowego i terytorialnego “zawieszenia” prawa do ubiegania się o ochronę międzynarodową w Polsce.

Analiza prawna projektu Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2024 r. ustawy o zmianie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony międzynarodowej na terytorium RP[1], prowadzi do poważnych wątpliwości co do zachowania w zaproponowanym zmianach odpowiedniego standardu proceduralnego oraz podstawowych zasad prawa w Polsce.

Kluczowe problemy, jakie nasuwa przedstawiony projekt wraz z uzasadnieniem obejmują:

1. wprowadzenie regulacji prawa krajowego niezgodnych ze zobowiązaniami płynącymi z wiążącymi normami prawa międzynarodowego, prawa unijnego, jak i z zapisami Konstytucji RP, a w szczególności naruszających podstawowe gwarancje ochrony dla osób poszukujących ochrony, płynące z zasady non-refoulement
2. brak zapewnienia demokratycznej kontroli przyjętych środków (w tym ich proporcjonalności, legalności oraz niezbędności),

Do punktu pierwszego, nasza Organizacja odniosła się w opinii prawnej opublikowanej przy okazji wprowadzania oraz przedłużania przez rząd czasowego zakazu przebywania w strefie przygranicznej (tzw. “strefy buforowej”)[2]. W zakresie niedopuszczalności i nielegalności zawieszania prawa do składania wniosków o objęcie ochroną przed prześladowaniem w Polsce przedstawiliśmy ekspertyzę prawną już na etapie zapowiedzi wprowadzenia takiego rozwiązania[3]. Ponadto, argumenty prawne i faktyczne przeciwko takiemu rozwiązaniu wyraził Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców zarówno wobec pomysłu rządu polskiego[4], jak i fińskiego[5]. W końcu, w nawiązaniu do niepokojącej praktyki rządu polskiego przedstawiania w swojej argumentacji, niezgodnego z prawdziwym brzmieniem opisu nowych przepisów unijnych, wypowiedzieliśmy się w szczegółowych rekomendacjach organizacji społecznych do krajowego planu wdrażania Paktu o Migracji i Azylu Unii Europejskiej.[6]

W tym miejscu pragniemy jedynie ponownie przytoczyć wybór wiążących Polskę fundamentalnych norm prawnych, które zostałyby naruszone w sytuacji projektowanego zawieszenia „prawa do azylu” (projektowany art. 33a ust. 1):

• art. 33 Konwencji dotyczącej statusu uchodźców (Konwencja Genewska) w zakresie, w którym stanowi, że żadne umawiające się państwo nie wydali ani nie zawróci uchodźcy na terytorium, gdzie jego życie lub wolność byłaby zagrożona ze względu na te same przyczyny, które stanowią podstawę przyznania mu statusu uchodźcy.
• art. 14 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w zakresie, w którym stanowi, że każdy człowiek ma prawo ubiegać się o azyl i korzystać z niego w innym kraju w razie prześladowania.
• art. 6 i 7 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych w zakresie, w którym potwierdza podstawowe zasady ochrony praw uchodźców, zwłaszcza w zakresie zakazu zawracania, nieludzkiego traktowania oraz prawa do życia.
• art. 3 Konwencji o zakazie tortur w zakresie, w którym zakazuje wydawania osoby do innego kraju, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że osoba ta byłaby narażona na tortury.
• art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) w zakresie, w którym zakazuje deportacji osoby do kraju, w którym istnieje realne ryzyko, że będzie ona poddana takim praktykom.
• art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) w zakresie, w którym zakazuje deportacji osoby do kraju, gdzie istnieje realne  zagrożenie dla jej życia (np. z powodu konfliktu zbrojnego, prześladowań czy innych poważnych naruszeń praw człowieka).
• art. 4 Protokołu nr 4 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w zakresie, w którym zakazuje zbiorowego wydalania cudzoziemców, co ma istotne znaczenie w kontekście masowych deportacji uchodźców i migrantów.
• art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) w zakresie, w którym chroni prawo do życia prywatnego i rodzinnego.
• art. 18 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w zakresie, w którym gwarantuje prawo do azylu z poszanowaniem zasad Konwencji Genewskiej i Protokołu Nowojorskiego.
• art. 19 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej w zakresie, w którym potwierdza zakaz zawracania oraz ochronę przed deportacją do kraju, gdzie osoba mogłaby być narażona na poważne ryzyko.
• art. 56 w związku z art. 32 Konstytucji RP w zakresie, w którym stanowi, że ograniczenie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw nie mogą naruszać istoty wolności i praw, czym właśnie poskutkowałoby “zawieszenie prawa do azylu”.
• art. 9 Konstytucji RP w zakresie, w którym stanowi, że Rzeczpospolita Polska zobowiązana jest do przestrzegania wiążącego ją prawa międzynarodowego.
   

Podsumowując wnioski z analizy zaproponowanej nowelizacji, w naszej ocenie opublikowany projekt posiada szereg problematycznych zapisów, które powinny zostać skorygowane w trakcie dalszych prac ustawodawczych. W szczególności:

• narusza zasadę hierarchii źródeł prawa zarówno wewnętrznego, jak i międzynarodowego, poprzez “reinterpretację” zasady non-refoulement, czyli zakazu wydalania osób, którym grozi niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia poprzez jej faktyczne pominięcie, jak też implikację, że terytorium Białorusi może być uznane za bezpieczne mimo powszechnie dostępnej wiedzy oraz orzecznictwa sądów,
• wprowadza pojęcia nieostre i nieprecyzyjne, takie jak “inny podmiot” mający destabilizować państwo, stwarzające wysokie ryzyko arbitralnej oceny organów i bezpodstawnego nadużywania zaproponowanych środków, szczególnie w kontekście nadal niezaprzestanej nielegalnej praktyki pushback’ów,
• wprost proponuje przekroczenie kompetencji ustawowych przez Radę Ministrów oraz naruszenie konstytucyjnych zasad prawodawstwa, w tym zwłaszcza ograniczania konstytucyjnych praw i wolności jednostki jedynie poprzez wprowadzenie w drodze ustawy stanu nadzwyczajnego w określonym konstytucyjnie zakresie czasowym i materialnoprawnym,
• zawiera elementy dezinformacji oraz braki logiczne w przedstawionym do projektu uzasadnieniu, a zwłaszcza brak ciągu przyczynowego między odmową dostępu do procedury uchodźczej, a rzeczywistym ryzykiem destabilizacji państwa polskiego, z uwzględnieniem skali przymusowej i mieszanej migracji w porównaniu do skali populacji Polski oraz możliwości infrastrukturalnych państwa,
• zawiera sformułowania naruszające standard neutralności i obiektywności językowej aktów prawnych, szczególnie poprzez niepoparcie danymi źródłowymi prezentowanej skali zjawisk użycia przemocy przez osoby poszukujące w Polsce ochrony międzynarodowej oraz okoliczności ewentualnego usiłowania użycia przemocy w związku z działaniami służb białoruskich,
• budzi poważne wątpliwości co do proporcjonalności przyjętych środków istotnie ograniczających podstawowe prawa osób poszukujących ochrony międzynarodowej,
• opiera się na wybiórczych danych statystycznych niemożliwych do zweryfikowania ze względu na odcięcie dostępu do strefy przygranicznej przez podmioty monitorujące i dokumentujące wydarzenia w tym obszarze,
• prowadzi do rozproszenia odpowiedzialności prawnej za niesłuszne wydalenia i odmowę dostępu do polskiego terytorium, a tym samym prawa do dochodzenia swoich praw w przypadku ich wystąpienia,
• uprawnia - wbrew zasadom ustrojowym państwa polskiego - organy niewłaściwe do podejmowania decyzji w przedmiocie odmówienia jednostkom uprawnienia dostępu do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, a tym samym poszukiwania ochrony swojego życia i zdrowia,
• nie przewiduje czasu i warunków oceny deklaracji poszukiwania ochrony międzynarodowej oraz przesłanek zagrożenia bezpieczeństwa państwa przez daną osobę, pozwalających na rzetelność i adekwatność tej oceny, oraz narusza zasady domniemania niewinności i prawa do skutecznego środka zaskarżenia,
• zawiera braki merytoryczne i sprzeczność z art. 68 ust. 1 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony, w zakresie określenia katalogu osób wymagających szczególnego traktowania, zwłaszcza poprzez nieuzasadnione wyłączenie małoletnich pod opieką z tej grupy oraz brak rzeczywistego mechanizmu identyfikacji tych osób oraz konsekwencji proceduralnych dla takiej kwalifikacji,
• zawiera niezrozumiałą w swoich skutkach prawnych oraz nieuzasadnioną propozycję wyłączenia możliwości objęcia członków najbliższej rodziny wnioskiem o udzielenie ochrony,
• narusza zasadę odpowiedniego czasu między ogłoszeniem, a wejściem w życie danych przepisów w demokratycznym państwie, zwłaszcza wobec skali ograniczenia praw i wolności jednostki (ustawa miałaby wejść w życie jeden dzień po jej ogłoszeniu).

W związku z powyższą analizą prawną projektu nowelizacji zmiany ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Nieć apeluje do osób decydujących o przyszłym brzmieniu tego prawa o:

• stanowcze odstąpienie od propozycji zawieszania prawa do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w Polsce, jako stojącej w sprzeczności z zasadą non-refoulement, która jest kamieniem węgielnym międzynarodowej ochrony uchodźców,
• zachowanie wysokiego standardu ochrony osób w szczególnej sytuacji wymagającej reakcji humanitarnej,
• przeprowadzenie ponownej wnikliwej analizy legalności, niezbędności oraz proporcjonalności proponowanych zmian.

Mimo iż omawiany projekt nie został poddany konsultacjom społecznym, Centrum wyraża nadzieję, że przedstawione uwagi zostaną wzięte pod uwagę w toku dalszych prac legislacyjnych.

Twoje wsparcie pozwoli nam kontynuować
bezpłatną pomoc prawną dla uchodźców w Polsce!

KRS: 0000113676

Nr konta: 65 1160 2202 0000 0000 4950 8531

Polityka prywatności